Εργασία Μορφές ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών
Θέμα:
Να περιγράψεις ένα παιδί με εκφοβιστική συμπεριφορά (περίπτωση θύματος ή θύτη) και να συντάξεις ένα υποθετικό συμβόλαιο τιμής - συναντίληψης (κείμενο συμφωνίας που να καλύπτει συνολικά 5-6 σελίδες περίπου) μεταξύ γονιών και του παιδιού τους με παρόμοια συμπεριφορά περιλαμβάνοντας περιγραφή των όρων και υποχρεώσεων της κάθε πλευράς έτσι ώστε μια τέτοια συμπεριφορά του παιδιού τους να μπορεί να βελτιωθεί ή να αντιστραφεί πλήρως.
Εισαγωγή
Το φαινόμενο του εκφοβισμού (Bullying) αποτελεί μία αρνητική κοινωνική δυναμική που εμφανίζεται τόσο ανάμεσα στα παιδιά όσο και στους ενήλικες και σημειώθηκε στην παγκόσμια βιβλιογραφία από τον Olweus, το 1973. Ένα άτομο τίθεται υπό εκφοβισμό όταν εκτίθεται επανειλημμένα σε αρνητικές ενέργειες από ένα ή περισσότερα παιδιά. Αυτές οι αρνητικές πράξεις αποτελούν ενέργειες εσκεμμένης επιβολής και πρόκλησης σωματικής βλάβης από άλλο μαθητή. Για την εμφάνιση του φαινομένου θα πρέπει να υπάρχει θύτης και θύμα, δηλαδή μη ισόρροπη κατανομή δυνάμεων, δηλαδή ο μαθητής που θα δεχτεί την επιθετική συμπεριφορά θα πρέπει να παρουσιάζει αδυναμία στα φαινόμενα παρενόχλησης (Olweus, 1994).
Για πολλές γενιές μαθητών συνηθιζόταν να πειράζουν και να ενοχλούν τους συμμαθητές τους . Μια τέτοια συμπεριφορά επίδειξης θεωρείτο ότι είναι μια φυσιολογική πορεία ανάπτυξης και ένα μέσο κοινωνικοποίησης τόσο από το σχολική κοινότητα όσο και από το οικογενειακό περιβάλλον (Αρτινοπούλου, 2001). Ο εκφοβισμός αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που προκύπτει από την πολυπλοκότητα των οικογενειακών σχέσεων, από ομότιμες σχέσεις, τη σχολική κοινότητα και τον πολιτισμό (Swearer & Doll, 2001).
Τα αποτελέσματα του σχολικού εκφοβισμού μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές συνέπειες ακόμα και στην ενήλικη ζωή ενός ατόμου. Η οικογένεια είναι ο πρωταρχικός φορέας κοινωνικοποίησης του ατόμου, αλλά και το όργανο που διαμορφώνει την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των ανήλικων μελών της. Θεωρείται ότι έχει την μεγαλύτερη επιρροή σε κάθε πτυχή της ζωής των ανηλίκων . Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιστημονική κοινότητα έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην εξέταση της σχέσης εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος και του εκφοβισμού (Stevens, Bourdeaudhuij, & Ost, 2002).
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δάφνη που ασχολείται με την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού, ο εκφοβισμός μπορεί να λάβει τέσσερις μορφές (Ευρωπαικό Πρόγραμμα Δάφνη ΙΙΙ, 2009):
Φυσικός εκφοβισμός που σχετίζεται με την εφαρμογή χτυπημάτων, κλωτσιών, κλοπής κτλ.
Λεκτικός εκφοβισμός που σχετίζεται με τα πειράγματα, προσβολές και κοροϊδία
Έμμεσος εκφοβισμός που σχετίζεται με τον κοινωνικό εκφοβισμό και τη συκοφαντία
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός που αφορά σε επιθετική συμπεριφορά μέσα από το διαδίκτυο
Στην εμφάνιση του φαινομένου λαμβάνουν μέρος οι θύτες, τα θύματα και οι αυτόπτες μάρτυρες (Ευρωπαικό Πρόγραμμα Δάφνη ΙΙΙ, 2009). Στην ενότητα που ακολουθεί θα παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά από ένα παιδί με εκφοβιστική συμπεριφορά που παίζει το ρόλο του θύτη και στη συνέχεια το συμβόλαιο τιμής ανάμεσα σε αυτό και τους γονείς του προκείμενου να περιοριστούν οι επιπτώσεις του.
Χαρακτηριστικά του παιδιού
Οι Sharp&Smith (1994)σημειώνουν ότι τα παιδιά θύματα εκφοβισμού παρουσιάζουν ενδείξεις χαμηλής αυτοεκτίμησης, αγχώνονται σε μεγάλο βαθμό και διασπάται η προσοχή τους. Θεωρείται δεδομένο ότι οι συγκεκριμένες συμπεριφορές δεν έχουν περιορισμένη διάρκεια, αλλά μπορούν να ακολουθούν τον μαθητή σε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διαφορετικότητα των παιδιών θυμάτων είναι αυτή που τους θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της πολεμικής των θυτών. Η αδυναμία τους να φέρουν αντίσταση στον εκφοβισμό που δέχονται τους οδηγεί να δημιουργούν αντίστοιχες ομάδες με σκοπό την προστασία των μελών τους.
Οι Boulton & Smith (1994) θεωρούν ότι τα παιδιά που δέχονται εκφοβισμό παρουσιάζουν απόκλιση όσον αφορά στο επίπεδο ευαισθησίας από το σύνολο των μαθητών, αλλά ταυτόχρονα είναι και εξαιρετικά ανήσυχα. Πολλές φορές τα παιδιά που δέχονται εκφοβισμό ανήκουν σε οικογένειες μεταναστών. Έχοντας και τα αντίστοιχα οικογενειακά προβλήματα, το παιδί βυθίζεται σε έναν τρόπο ζωής στον οποίο δεν μπορεί να αντέξει. Το σύνολο των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά τα καθιστά αγχωμένα και τους δημιουργεί τον φόβο για το σχολείο. Αφενός δεν επιθυμούν να πάνε στο σχολείο και δεύτερο επίπεδο δεν μπορούν να έχουν υψηλές επιδόσεις. Τα παραπάνω συναισθήματα αποτελούν αρνητικούς παράγοντες προόδου σε όλους τους τομείς δραστηριότητάς του, οδηγώντας το στην κατάθλιψη. Η υποχώρηση γίνεται συνήθεια και η αντίδραση – αντίσταση γίνεται άγνωστη λέξη. Δεν είναι λίγες οι φορές που μέσα από το κλάμα αναζητούν ένα δρόμο διαφυγής (Robinson, 2010).
Σημαντική παράμετρος της συμπεριφοράς τους είναι το κλείσιμο στον εαυτό τους και η απόκρυψη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
Το συμβόλαιο τιμής
Το συμβόλαιο τιμής ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά ουσιαστικά αντιπροσωπεύει το δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά. Το κείμενο του συμβολαίου αντικατοπτρίζει τις υποχωρήσεις ή τις συμβάσεις που είναι διατεθειμένες να κάνουν προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος στη συμπεριφορά τους. Το συμβόλαιο τιμής δεν αποτελεί μία συνηθισμένη πραγματικότητα, αφού πολλές οικογένειες δεν βρίσκουν σκόπιμο να καταγράψουν τις υποχωρήσεις τους. Στην περίπτωση που κάποιο από τα συμβαλλόμενα μέρη σπάσει τη συμφωνία θα πρέπει να υπάρξουν ποινές προκειμένου να διατηρηθεί η αξιοπιστία του, διαφορετικά δεν έχει λόγο ύπαρξης (Στασινός, 2013) . Στη συνέχεια της εργασία παρουσιάζεται το συμβόλαιο μεταξύ της κ. Μαρίας και Κώστα.
Συμβόλαιο μεταξύ της κ. Μαρίας και Κώστα
Η κ. Μαρία θα ήθελε ο Κώστας να:
Αποκαλύπτει στη μητέρα του τις επιθέσεις λεκτικές, σωματικές κτλ. που δέχεται χωρίς να φοβάται ότι θα τη στεναχωρήσει
Αποκαλύπτει άμεσα στο σχολικό του περιβάλλον (καθηγητές, διευθυντή) τις επιθέσεις που μπορεί να δέχεται.
Είναι ανοιχτός στη διαμόρφωση φιλικών σχέσεων μέσα στο σχολείο καινα μην απομονώνεται εξαιτίας της ψυχολογικής του κατάστασης.
Να αναζητά τη συνοδεία κάποιου ενήλικου όταν κατευθύνεται στο σχολείο ή και αλλού προκειμένου να νιώθει ασφάλεια.
Να έχει πάντοτε μαζί του κινητό τηλέφωνο προκειμένου να καλέσει κάποιον για βοήθεια
Να κατανοήσει ότι η οικονομική κατάσταση της οικογένειας δεν αποτελεί σημείο αρνητικής αναφοράς.
Ο Κώστας θα ήθελε η μητέρα του να:
Μην τον κατακρίνει όταν ο ίδιος δεν μπορεί να αντισταθεί σε επιθέσεις εκφοβισμού
Του δίνει χαρτζιλίκι για να βγαίνει πιο συχνά με τους φίλους του
Δείχνει υπομονή και να ακούει τα προβλήματά του και να μην αδιαφορεί γι αυτόν εξαιτίας των άλλων οικογενειακών προβλημάτων.
Συμπεριφέρεται σε αυτών τόσο μπροστά στους συγγενείς όσο και μπροστά στους φίλους του με σεβασμό
Να μην τον χαρακτηρίζει ανάλογα με τις πράξεις του
Και οι δύο συμφωνούν ότι:
Οι όροι του συμβολαίου αλλάζουν μόνο μετά από κοινή απόφαση
Οι διαφωνίες θα επιλύονται μετά από συζήτησης όπου θα απουσιάζουν οι φωνές
Όποιο από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη δεν τηρήσει τους όρους θα υποστεί τιμωρία που αντιστοιχεί είτε στο διπλασιασμό είτε στην αφαίρεση του χαρτζιλικιού.
Υπογραφές
Κώστας…………………………………………………………………..
Κ.Μαρία………………………………………………………………….
Μάρτυρας …………………………………………………………….....
Συμπεράσματα
Ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση του παιδιού επηρεάζει το παιδί σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητάς του, όπως το σπίτι, το σχολείο, τους συμμαθητές, και την κοινότητα (Espelage & Swearer 2010). Ταυτόχρονα οφείλουμε να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι το φαινόμενο δεν απασχολεί μόνο τους μαθητές, αλλά και τους γονείς και τους καθηγητές τους. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους φαινόμενα δεν θα πρέπει να απομονώνονται, αλλά θα πρέπει να αγκαλιάζονται ιδιαίτερα από την οικογένεια. Το συμβόλαιο τιμής είναι ο ιδανικός τρόπος γεφυρώματος του χάσματος επικοινωνίας ανάμεσα σε γονείς και μαθητές. Η επιτυχία του εγχειρήματος βασίζεται στην επιθυμία τόσο των γονιών όσο και των παιδιών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα.
Βιβλιογραφία
Boulton, M.J & Smith, P.K. (1994). Bullying/victim problems in middle schoolchildren: Stability, self- perceived competence, peer perceptions and peeracceptance. British Journal of Developmental Psychology, 12, 315-329.
Espelage, E., & Swearer, S. (2010). A social-ecological model for bullying prevention and intervention: Understanding the impact of adults in the social ecology of youngsters. Στο S. R. Jimerson, S.M. Swearer, & D. L. Espelage (Eds.), Handbook of bullying in schools: An international perspective (pp. 347–362). New York, NY: Taylor & Francis.
Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects of a school based intervention programme. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35,1171-1190
Sharp, S., Smith P.K. (Eds.) (1994). Tackling bullying in your school: A practical handbook for teachers. London: Routledge.
Stevens, V., Bourdeaudhuij, I., & Ost, P. (2002). Relationship of the family environment to children’s involvements in bully/ victim problems at school. Journal of the Youth and Adolescents, 31(6),419-428. doi: 10.1023/A:1020207003027
Swearer, S., & Doll, B. (2001). Bullying in schools: An ecological framework. Journal of Emotional Abuse, 2(2&3), 7 – 23. doi: 10.1300/J135v02n02_02
Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δάφνη ΙΙΙ. (2009). Εγχειρίδιο για την ανάπτυξη σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Στασινός, Δ. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση στο Νέο-ψηφιακό σχολείο. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση (Κεφ. ΄Ενατο, Ενότητα: εκφοβιστική συμπεριφορά, σσ.334-339. Βλ. επίσης στο ίδιο σύγγραμμα: Παράρτημα VII, Συμβόλαιο τιμής μεταξύ μητέρας και παιδιού…, σσ. 517-519).
