Ψηφιακές βιβλιοθήκες: προκλήσεις, πλεονεκτήματα

Οι σύγχρονες εξελίξεις έχουν επιφέρει επανάσταση στο ρόλο των βιβλιοθηκών παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση νέων προκλήσεων στους συγκεκριμένους φορείς, έχει δημιουργήσει νέους ανταγωνιστές, απαιτήσεις και προσδοκίες. Οι βιβλιοθήκες αναδιαμορφώνουν τις υπηρεσίες τους και τα προϊόντα που προσφέρουν προκειμένου να αυξήσουν την προστιθέμενη αξία και να επιφέρουν την προσδοκώμενη ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών του κοινού τους. Οι παραδοσιακές βιβλιοθήκες ακόμα αναλώνονται στη διαχείριση μεγάλου όγκου έντυπου υλικού το οποίο αποτελεί ακριβή και χρονοβόρα διαδικασία. Από την άλλη πλευρά, οι σύγχρονοι ερευνητές βασίζονται στην αναζήτηση ηλεκτρονικού υλικού κατά κύριο λόγο. Στην πραγματικότητα θέλουν να ενισχύσουν κατά πολύ το υλικό που έχουν σε έντυπη μορφή με αυτό από ηλεκτρονικές πηγές. Οι ψηφιακές πληροφοριακές πηγές αποτελούν τη βασική πηγή κάλυψης των αναγκών. Χωρίς αμφιβολία, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα περιβάλλον όπου η ψηφιακή πληροφορία μπορεί να αντικαταστήσει το έντυπο υλικό. Η ύπαρξη μιας βιβλιοθήκης δεν βασίζεται στην ύπαρξη φυσικών αντικειμένων, αλλά στην ουσία η αποστολή της είναι να διασυνδέσει το παρόν με το παρελθόν και να βοηθήσει στη διαμόρφωση του μέλλοντος μέσα από τη διατήρηση των δημιουργημάτων του ανθρώπινου πολιτισμού.
Τι είναι όμως μία ψηφιακή βιβλιοθήκη; Μία ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι μία βιβλιοθήκη τις οποίας οι συλλογές είναι αποθηκευμένες σε ψηφιακή μορφή και προσβάσιμες από Η/Υ. Το περιεχόμενο μπορεί να είναι αποθηκευμένο τοπικά ή μπορεί να προσφέρει πρόσβαση και απομακρυσμένα. Η πρώτη εμφάνιση του όρου γίνεται το 1988 σε μία αναφορά του Corporation for National Research Initiatives. Ο όρος έγινε περισσότερο δημοφιλής από το NSF/DARPA/NASA Digital Libraries Initiative το 1994.
Ο Digital Library Federation ορίζει τις ψηφιακές βιβλιοθήκες ως εξής: Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι οργανισμοί που παρέχουν τις πηγές, συμπεριλαμβανομένων του εξειδικευμένου προσωπικού για την επιλογή, τη δόμηση, τη διασφάλιση της πρόσβασης, της ερμηνείας, της διάχυσης, της διατήρησης της ακεραιότητας και της διασφάλισης της ύπαρξης των συλλογών στο διηνεκές προκειμένου να χρησιμοποιηθούν από συγκεκριμένες κοινότητες.
Στο DELOS Digital Library Reference Model μία ψηφιακή βιβλιοθήκη ορίζεται ως: «ένας οργανισμός, ο οποίος μπορεί να είναι εικονικός, που συλλέγει, διαχειρίζεται και διατηρεί μακροπρόθεσμα πλούσιο ψηφιακό περιεχόμενο και παρέχει στις κοινότητες χρηστών εξειδικευμένες λειτουργίες πάνω σε αυτό το περιεχόμενο, οι οποίες μπορούν να αξιολογηθούν σχετικά με την ποιότητά τους. Μία ψηφιακή βιβλιοθήκη δεν είναι μία οντότητα, αλλά απαιτεί την τεχνολογία που θα διασυνδέει διάφορες πηγές. Η διασύνδεση μεταξύ των ψηφιακών βιβλιοθηκών και των πηγών δεν είναι ορατή στον τελικό χρήστη. Τα ψηφιακά αντικείμενα που παρέχονται στον τελικό χρήστη μπορούν να έχουν διάφορες μορφές, όπως εικόνες, κείμενο κτλ.
Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες δεν παρέχουν μόνο ένα διευρυμένο εύρος δυνατοτήτων στους χρήστες τους, αλλά αντιμετωπίζουν και πολλά προβλήματα. Συγκεκριμένα οι περιορισμοί που έχουν είναι:
Δυσκολία στην αξιολόγηση και τον έλεγχο
Δυσκολία στην επιλογή υλικού προς διατήρηση
Απώλεια θέσεων εργασίας για βιβλιοθηκονόμους και εκδότες καθώς το σκηνικό των εκδόσεων μεταβάλλεται
Τα κόστη είναι υψηλά
Από την άλλη πλευρά τα πλεονεκτήματα είναι πάρα πολλά αφού δεν υπάρχουν φυσικοί περιορισμοί στην πρόσβαση σε πληροφοριακές πηγές, αλλά ούτε και χρονικοί. Παράλληλα ένας πληροφοριακός πόρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολλούς χρήστες ταυτόχρονα και από οπουδήποτε σημείο του πλανήτη κάνοντας χρήση υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Τέλος οι ψηφιακές βιβλιοθήκες στοχεύουν στη διασφάλιση της προσβασιμότητας σε υλικό που σε διαφορετική περίπτωση θα χανόταν.
Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να προσδιορίσουμε και τα χαρακτηριστικά μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης.
Ως προς τη λειτουργία:
Προσφέρουν πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφορίας σε χρήστες οι οποίοι μπορούν να έχουν πρόσβαση από οπουδήποτε και χωρίς χρονικούς περιορισμούς
Προσφέρουν πρόσβαση σε πρωτογενές υλικό.
Υποστηρίζουν το συνδυασμό πολυμεσικού υλικού με κείμενο
Προσφέρουν πρόσβαση μέσω διαδικτύου, αλλά και intranet
Φιλικές ως προς τη χρήση
Πλοήγηση μέσα από τη χρήση υπερκειμένου
Αρχιτεκτονική client-server
Προηγμένη αναζήτηση και ανάκτηση
Παροχή ενιαίων υπηρεσιών με άλλες ψηφιακές βιβλιοθήκες
Ως προς το σκοπό:
Επισπεύδουν τη συστηματική ανάπτυξη των διαδικασιών για τη συλλογή, την αποθήκευση και την οργάνωση, των πληροφοριών σε ψηφιακή μορφή.
Προωθούν την αποτελεσματική και οικονομική παροχής πληροφοριών σε όλους τους χρήστες.
Ενθαρρύνουν την προσπάθεια συνεργασίας στον τομέα της έρευνας των πόρων, την πληροφορική και τα δίκτυα επικοινωνίας
Ενισχύουν την επικοινωνία και της συνεργασία μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων
Λαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην παραγωγή και διάδοση της γνώσης
Τα συστατικά στοιχεία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι:
η υποδομή
η ψηφιακές συλλογές
η λειτουργικότητα του συστήματος
οι τηλεπικοινωνιακές υποδομές
οι ανθρώπινοι πόροι
Μία ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι πολυσύνθετη οντότητα, όπως παρουσιάζεται από τα παραπάνω και γι αυτό το λόγο οι ιθύνοντες θα πρέπει να λάβουν υπόψη πολλούς παράγοντες όταν σχεδιάζουν την υλοποίησή της. Συγκεκριμένα θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα παρακάτω:
τη υπολογιστική υποδομή
την ψηφιοποίηση
την πρόσβαση
την πρόσληψη προσωπικού
τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό
τις υπηρεσίες
τη χρηματοδότηση
Αυτό που είναι δεδομένο είναι η διεύρυνση των δραστηριοτήτων των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Οι βιβλιοθηκονόμοι, οι επιστήμονες της πληροφόρησης και οι πληροφορικοί διαρκώς θα αντιμετωπίζουν προκλήσεις για την παροχή αξιόπιστων πληροφοριακών συστημάτων.
Το academylab θα βρίσκεται πάντα δίπλα στους φοιτητές των Τμημάτων Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, αλλά και των Τμημάτων Βιβλιοθηκονομίας Αθήνας και Θεσσαλονίκης προκειμένου να τους ενισχύσει σε ζητήματα που αφορούν την ολοκλήρωση εργασιών στα συγκεκριμένα μαθήματα.