Κατάρτιση εκπαιδευτικών. Προσωπική εξέλιξη, ποιοτική διδασκαλία
Η ιδέα ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι ικανοί (competent) σε αυτό που κάνουν είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί. Ίσως αυτό να εξηγεί εν μέρει τη λαϊκή προσέλκυση προσεγγίσεων που βασίζονται στις δεξιότητες στη διδασκαλία και την κατάρτιση των εκπαιδευτικών, οι οποίες, τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν εξαπλωθεί γρήγορα σε πολλές χώρες του κόσμου. Τα εθνικά πλαίσια για την κατάρτιση των εκπαιδευτικών διατυπώνονται όλο και περισσότερο ως προς τις ικανότητες και ακόμη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε πρόσφατα ένα σύνολο κοινών ευρωπαϊκών αρχών για τις δεξιότητες και τα προσόντα των εκπαιδευτικών που αποσκοπούν στην τόνωση του «προβληματισμού σχετικά με δράσεις που μπορούν να αναληφθούν σε επίπεδο κρατών μελών και πώς μπορεί να υποστηρίξει η Ευρωπαϊκή Ένωση”, όπως διατυπώθηκε στο έγγραφο της Βελτίωσης της ποιότητας της Εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών. Η ιδέα της ικανότητας, ωστόσο, είναι κάτι περισσότερο από απλά ρητορική έκκληση.
Η εισαγωγή της σηματοδοτεί μια σημαντική μετατόπιση της εστίασης από αυτό που οι εκπαιδευτικοί πρέπει να γνωρίζουν σε αυτό που πρέπει να είναι σε θέση να κάνουν, και ενδεχομένως ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να είναι. Από την άποψη αυτή, η ιδέα της επάρκειας αντιπροσωπεύει μια πιο πρακτική και πιο ολιστική προοπτική, δεδομένου ότι περιλαμβάνει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την επαγγελματική δράση, αντί να θεωρεί τη δράση αυτή είτε ως εφαρμογή της γνώσης - μια ιδέα που αποτυπώνεται σε προσεγγίσεις που βασίζονται στην τεκμηρίωση της διδασκαλίας και του δασκάλου την εκπαίδευση - ή την υιοθέτηση δεξιοτήτων, μια προσέγγιση ιδιαίτερα εμφανής σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου οι δάσκαλοι πρέπει να αποκτήσουν τις δεξιότητές τους «στο εργαστήριο», για να μιλήσουν, αντί να θεωρούν ότι χρειάζονται κάποια κατάλληλη επαγγελματική εκπαίδευση. Ωστόσο, η ιδέα της ικανότητας δεν είναι χωρίς προβλήματα, αλλά και χωρίς κινδύνους. Οι κίνδυνοι έχουν να κάνουν με τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται και γίνεται κατανοητή η έννοια της επάρκειας, τα προβλήματα με τον τρόπο με τον οποίο υλοποιείται και τίθεται σε εφαρμογή. Όσον αφορά τα ζητήματα ορισμού, η ικανότητα μπορεί να θεωρηθεί ως μια ενοποιητική προσέγγιση της επαγγελματικής δράσης που υπογραμμίζει τον περίπλοκο συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων, κατανόησης, αξιών και σκοπών. Σε μια τέτοια ερμηνεία, μια προσέγγιση βασισμένη στις ικανότητες έχει σαφώς τη δυνατότητα να προωθήσει την επαγγελματική εκπροσώπηση των εκπαιδευτικών. Ωστόσο, πολλοί σχολιαστές έχουν δείξει ότι η ιδέα της ικανότητας κατευθύνει πράγματι τον τομέα της διδασκαλίας και της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών προς την αντίθετη κατεύθυνση, δίνοντας έμφαση στην απόδοση, τα πρότυπα, τη μέτρηση και τον έλεγχο, μειώνοντας έτσι και τελικά υπονομεύοντας την πρακτική των εκπαιδευτικών.
Όσον αφορά την πρακτική εφαρμογή της ιδέας των αρμοδιοτήτων, ιδίως στον τομέα της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών, υπάρχουν ορισμένα επιπλέον προβλήματα. Αυτός έχει να κάνει με το γεγονός ότι κάθε προσπάθεια να περιγραφούν πλήρως ό, τι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι ικανοί να διατρέχουν τον κίνδυνο να δημιουργήσουν λίστες που είναι υπερβολικά μακρές και υπερβολικά λεπτομερείς. Η ύπαρξη τέτοιων καταλόγων μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών μετατρέπεται σε μία άσκηση επί χάρτου, επικεντρωμένη στο να διαπιστωθεί αν οι σπουδαστές κατάφεραν να επιτύχουν τα πάντα στον κατάλογο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε ένα αποσπασματικό πρόγραμμα σπουδών και μια οργανική προσέγγιση στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, αλλά διατρέχει τον κίνδυνο να μετατρέψει την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών από μια συλλογική εμπειρία σε μια πληθώρα ατομικών μαθησιακών τροχιών, όπου οι σπουδαστές απλώς εργάζονται για την επίτευξη των «δικές» ικανότητες, χωρίς να χρειάζεται να αλληλεπιδράσουν ή να εκτίθενται σε συμφοιτητές. Ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι οι ικανότητες είναι πάντοτε προσανατολισμένες προς το παρελθόν και το παρόν. Εν πάση περιπτώσει, είναι δυνατόν να περιγραφεί ό, τι πρέπει να είναι ικανός ένας δάσκαλος σε σχέση με καταστάσεις που είναι ήδη γνωστές. Ωστόσο, η διδασκαλία είναι με πολύ θεμελιώδη έννοια πάντα ανοιχτή προς το μέλλον.
Επομένως, υπάρχει κίνδυνος ένα πρόγραμμα σπουδών που βασίζεται σε ικανότητες για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών να συνδέει τους σπουδαστές πάρα πολύ με την τρέχουσα κατάσταση - ή με μια συγκεκριμένη ερμηνεία της τρέχουσας κατάστασης - παρά να τις προετοιμάσει επαρκώς για μια ουσιαστική δράση σε ένα άγνωστο μέλλον. Αυτό, όπως θα υποστηρίξω λεπτομερέστερα κατωτέρω, δεν εννοείται ως επιχείρημα ότι οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται ευέλικτες δεξιότητες αλλά ως επιχείρημα για τον κεντρικό ρόλο της κρίσης στη διδασκαλία. Όλα αυτά τροφοδοτούνται σε αυτό που είναι ίσως το πιο σημαντικό πρόβλημα με και τον περιορισμό ενός βασισμένη στις δεξιότητες προσέγγιση στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, η οποία είναι το γεγονός ότι οι καλοί δάσκαλοι δεν χρειάζεται απλώς να μπορούν να κάνουν όλα τα πράγματα - από την άποψη αυτή είναι αλήθεια ότι πρέπει να είναι ικανές (και να είναι ικανές είναι μια καλύτερη διατύπωση από που έχουν αρμοδιότητες) - αλλά πρέπει επίσης να είναι σε θέση να κρίνουν ποιες δεξιότητες πρέπει να αξιοποιηθούν στις πάντα συγκεκριμένες καταστάσεις στις οποίες εργάζονται οι εκπαιδευτικοί. Εάν οι ικανότητες κατά μία έννοια προσφέρουν στους εκπαιδευτικούς ένα ρεπερτόριο δυνατοτήτων, εξακολουθεί να υπάρχει η πρόκληση να κρίνουμε ποιες από τις δυνατότητες αυτές πρέπει να πραγματοποιηθούν προκειμένου να πραγματοποιηθεί καλή και ουσιαστική διδασκαλία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θέλω να προτείνω ότι ενώ η κατοχή ικανοτήτων μπορεί να είναι απαραίτητη προϋπόθεση για καλή διδασκαλία, δεν μπορεί ποτέ να είναι μια επαρκής κατάσταση. Και ο λόγος για αυτό έγκειται στο γεγονός ότι η καλή διδασκαλία απαιτεί την κρίση σχετικά με το ποια είναι μια εκπαιδευτικά επιθυμητή πορεία δράσης σε αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση με αυτούς τους συγκεκριμένους μαθητές σε αυτό το συγκεκριμένο στάδιο της εκπαιδευτικής τροχιάς τους.
Στην πιο σύντομη φόρμουλα θα μπορούσαμε να πούμε ότι «καλή διδασκαλία = ικανότητες + κρίση». Αυτό όμως εγείρει και άλλες ερωτήσεις. Ο ένας είναι: «Γιατί χρειαζόμαστε κρίση στη διδασκαλία;» Ένα δεύτερο είναι: «Τι είδους κρίσεις χρειάζομαι στη διδασκαλία;» Και ένα τρίτο είναι: «Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους δασκάλους να καταστούν ικανοί για τέτοιες κρίσεις;» - που είναι το θέμα της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών. Στη συνέχεια, στοχεύω να απαντήσω σε αυτές τις ερωτήσεις. Με αυτό θα διατυπώσω μια ιδέα για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών που μπορεί να θεωρηθεί ως μια εναλλακτική λύση στις προσεγγίσεις βασισμένες στις ικανότητες. Αυτή η αντίληψη επικεντρώνεται στους τρόπους με τους οποίους, μέσω της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βελτιώσουν την ικανότητά τους να κατατάσσουν τις κρίσεις σχετικά με το τι είναι επιθυμητό από την άποψη του εκπαιδευτικού, όσον αφορά τόσο τους «άξονες» όσο και τους «τρόπους» της εκπαίδευσης.
Οι πτυχιακές εργασίες που σχετίζονται με τις δεξιότητες και ικανότητες των εκπαιδευτικών είναι σε άνθηση. Πολλά πανεπιστήμια αναθέτουν πτυχιακές με σκοπό να αξιολογήσουν την κατάσταση των Ελλήνων εκπαιδευτικών και τις προσδοκίες τους από τα προγράμματα κατάρτισης που παρέχει το Υπουργείο και εξωτερικοί φορείς. Η ποιότητα της κατάρτισης των εκπαιδευτικών θα αντικατοπτριστεί και στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης.
